Cultuuronderwijs ter leesbevordering

Nederlandse kinderen en jongeren kunnen steeds minder goed lezen en vinden lezen ook minder leuk. Voor het onderwijs betekent dit dat er werk aan de winkel is. Lezen speelt tenslotte een belangrijke rol in de taal- en intellectuele ontwikkeling van kinderen en adolescenten. Onderzoekers onderstrepen het belang van lezen voor een rijkere woordenschat, hogere concentratie en sociale ontwikkeling. Via verhalen verruimen we ons denken en wereldbeeld. Onderzoek wijst óók uit dat kinderen die lezen leuk vinden, meer lezen. Daardoor werken ze harder aan hun leesvaardigheid. Tijd dus om het lezen te vieren en leerlingen te stimuleren om voor hun plezier het boek op te pakken! En wat is er leuker dan culturele activiteiten in te zetten om een verhaal uit haar pagina’s te tillen?

Of je nu van lezen houdt of niet, iedereen is gek op verhalen. Het verhaal is een verleider om leerlingen open te laten staan voor lezen. Verhalen liggen voor het oprapen! Leerlingen hebben ook hun eigen verhalen – een context, waarmee ze (voor)gelezen verhalen inkleuren. Bij leesbevordering ligt de nadruk op het beter en meer nadenken over wat je hebt gelezen door over boeken en verhalen te praten. Zo kom je tot nieuwe inzichten. Literatuur en verhalen zijn zowel een spiegel als een venster; door ze te horen, te lezen, te vertellen, met elkaar te delen en zelf te schrijven, leg je verbindingen naar je eigen leven en naar de wereld om je heen. Bij cultuureducatie kan een verhaal nadrukkelijker de functie hebben om te leren emoties te uiten, je in te leven en het verhaal op een andere dan talige manier te verwerken. Dat kan op veel verschillende manieren. Denk aan een boekverfilming, het ontwerpen van een nieuwe kaft, het gieten van een verhaal in een liedje of het maken van een toneelstuk waarbij leerlingen in de rol van een personage kruipen. Je kunt ook binnen cultuureducatie oefenen met taal zelf, zoals met spoken word, poëzie of creatief schrijven. Taal is expressie!

Anders gezegd, leesbevordering krijgt meer aandacht door in culturele activiteiten gebruik te maken van verhalen, literatuur en poëzie. Omgekeerd kan cultuureducatie een betere verankering in het onderwijs krijgen door het te verbinden met andere leergebieden, zoals lezen.

Culturele activiteiten voor leesbevordering

In het cultuuraanbod voor leerlingen op onze website hebben we handige filters gebouwd, die je helpen om culturele activiteiten te vinden die passen bij jouw wensen. Wil je aan de slag met taal, filter het aanbod dan op discipline Taal voor PO of VO.

Cultuur & School Utrecht bemiddelt culturele partners die activiteiten hebben ontwikkeld die zich specifiek richten op leesbevordering. We lichten er een paar uit:

• CO-Utrecht biedt activiteiten voor leerlingen (en leraren!) in de disciplines dans en theater. Tussen hun aanbod vind je activiteiten waarbij je deze disciplines in kunt zetten als verwerking van boeken en verhalen. Voorbeelden hiervan zijn Ziezo… een minimusical (PO) naar de verhalen en liedjes van Annie M.G. Schmidt, Drama en Prentenboek (PO) waarbij met behulp van attributen, muziek, beweging en taal een prentenboek tot leven wordt gebracht en Dans je verhaal (PO).
• Hadas is een zelfstandige onderneming voor ontwerp en beeldende kunst met activiteiten voor het PO. Wil je aan de slag met een beeldende verwerking van (een element uit) een verhaal, bijvoorbeeld voor het ontwerpen van een nieuwe kaft of illustraties? Daarvoor kun je bij Hadas terecht, zoals met de activiteit Levende boeken.
• Het Utrechts Archief (PO en VO) is bij uitstek een aanbieder die zich met geschreven bronnen bezighoudt. Zij bieden activiteiten waarbij leerlingen spelenderwijs op onderzoek gaan naar letters, manieren van schrijven en (historische) Utrechtse schrijvers en -literatuur. Bekijk bijvoorbeeld Brief en geschiedschrijving (VO), Literair Utrecht (VO) en Een letterdief in het archief (PO).
• Hoogt on Tour Filmeducatie doet veel met de verwerking van verhalen tot bewegend beeld. Zo wordt bij de activiteit Van boek naar doek (VO) heel specifiek ingezet op leesbevordering en leesplezier. Tijdens dit project gaan de leerlingen aan de slag met het verfilmen van delen uit het boek Het Zusje van schrijfster Carlie van Tongeren. Zij komt ook op bezoek in de klas, hoe tof is dat!
• Loket-Z start steeds vanuit materiaal, objecten of het werk van een kunstenaar. Voor het PO bieden ze naast beeldende lessen ook projecten die gericht zijn op poëzie. Kinderen gaan daarbij onderzoekend en experimenterend aan de slag met het lezen van gedichten én met het schrijven van hun eigen gedichten. Zoals bij de activiteit Nieuwsgedicht.
• De Bibliotheek Utrecht biedt expertise-activiteiten voor leraren. Wil je op jouw school structurele aandacht voor leesbevordering, leesmotivatie en het leesplezier bij leerlingen vergroten? Schrijf je dan in voor de training Open Boek, om je hiervoor als opgeleide leescoördinator in te kunnen zetten. Zoek je eerder naar inspiratie en wil je de nieuwste ontwikkelingen betreft leesbevordering volgen? Kijk dan eens naar het Netwerk Lezen voor PO of VO.

En natuurlijk zijn er allemaal voorstellingen die zijn gelinkt aan taal, bekijk ze hier voor PO en hier voor VO.

Kinderboekenweek 2024

Op 2 oktober is het weer zover, dan start de Kinderboekenweek 2024! Het thema is dit jaar Lekker eigenwijs! We lezen over personages die een tikkeltje tegendraads zijn. Ze zijn een beetje brutaal, ontzettend dapper en doen alles lekker op hun eigen manier. Neem je leerlingen mee naar werelden waar drie maal drie zes is, waar je niet naar je ouders hoeft te luisteren en waar je de hele dag ijs kunt eten.

Tussen ons aanbod voor PO vind je activiteiten die specifiek aansluiten op de Kinderboekenweek, door op het thema ‘Kinderboekenweek’ te filteren. Wat dacht je bijvoorbeeld van:

• Kindernacht van de Poëzie van ILFU en de Bibliotheek Utrecht: tijdens de Kinderboekenweek kun je luisteren naar grappige, griezelige, spannende en ontroerende poëzie, spoken word en muziek tijdens de Kindernacht van de Poëzie op 4 oktober 2024.
• Kinderboekenweek: Schijtlijn | Serióós van Podium Sprits & ZIMIHC Theater Zuilen: een voorstelling waarbij Serióós collectief je meeneemt in het thema van de Kinderboekenweek 2024 ‘Lekker eigenwijs!’ met spoken word, rap en dans. Deze aanbieder biedt meerdere theatervoorstellingen in het kader van de KBW.
• Piratenprinses van Theater Tweekant: Piratenprinses gaat over een lekker eigenwijze prinses die piraat wil worden. Of toch maar niet? Kan het ook allebei? Theater Tweekant speelt deze voorstelling bij jou op school.

De link met burgerschapsonderwijs

Verhalen nodigen leerlingen uit om zich te verplaatsen in het perspectief van de ander. Literatuur is daarom een goede ingang om thema’s rond burgerschap bespreekbaar te maken. Ineke Renkema schreef hierover een proefschrift (voor het VO). Over andere manieren waarop met cultuur burgerschapsthema’s kunnen worden aangekaart, verscheen eerder al een artikel op ons Kennisplatform.

Wist je dat?

… de consulenten van Cultuur & School Utrecht je kosteloos kunnen ondersteunen bij of adviseren over het inrichten van cultuuronderwijs rond het thema leesbevordering? Neem contact op via consulent@cultuurenschoolutrecht.nl.

…je ook een subsidieaanvraag vanuit het Rijk kunt doen om de basisvaardigheden op jouw school te versterken? Heb je hulp nodig? Neem dan contact op met onze consulenten.

…het LKCA samen met Stichting lezen een analyse heeft gemaakt van bestaande projecten en programma’s waarbij leesbevordering en cultuureducatie worden gecombineerd? Je leest erover in de publicatie Werken met verhalen, die vol inspirerende voorbeelden staat.

…er ook inspiratie-artikelen over de vakoverstijgende thema’s burgerschap en digitale geletterdheid in combinatie met cultuuronderwijs op ons kennisplatform staan? Daar lees je hoe je met culturele activiteiten kunt werken aan de basisvaardigheden van je leerlingen rond burgerschap en digitale geletterdheid.