Cultuuronderwijs voor burgerschap

Burgerschap staat hoog op de onderwijsagenda. Begin maart heeft het SLO actuele conceptkerndoelen voor burgerschap ontwikkeld. Als onderdeel van het Masterplan Basisvaardigheden kunnen scholen ook subsidie aanvragen voor verbetering van de basisvaardigheden, waaronder burgerschap valt. Iedere school kan op eigen wijze invulling geven aan burgerschapsonderwijs, vanuit de eigen pedagogische en levensbeschouwelijke visie. Culturele activiteiten kunnen burgerschapsonderwijs ondersteunen en tot leven brengen, op een manier die past bij de school. Hoe? Daar geven we je in dit artikel handvatten voor.

Burgerschap in het onderwijs

Burgerschapsonderwijs begint vanuit de overtuiging dat leerlingen actief kunnen deelnemen aan de maatschappij als burger. Burgerschap veronderstelt kennis over het functioneren van de Nederlandse democratie en de basiswaarden die daarbij horen, zoals vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Dit betreft onze pluriforme maatschappij, maar ook de relatie tussen mens en klimaat. Uiteindelijk gaat het er bij burgerschapseducatie om dat leerlingen het gevoel ontwikkelen dat ze erbij horen en actief de wereld kunnen vormgeven. Daarvoor zijn naast kennis, ook sociaal-emotionele en sociaal-cognitieve vaardigheden van belang. Leerlingen doen op school ervaringen op met het toepassen van de democratische waarden, in contexten die aansluiten bij hun leefwereld. Zo ontwikkelen ze een sociale antenne, waarmee ze zich kunnen inleven in anderen en sociale codes herkennen. Ook verkennen ze hun eigen normen en waarden. Leerlingen krijgen door burgerschapsonderwijs de ruimte om te ontdekken hoe zij zich verhouden tot mensen met andere opvattingen, en hoe ze op een respectvolle manier met deze verschillen kunnen omgaan.

Hoe sluit je met culturele activiteiten aan op burgerschapsonderwijs?

Burgerschapsonderwijs speelt zich af op het snijvlak van leergebieden en is een taak voor alle leraren. Het gaat over dilemma’s bij maatschappelijke vraagstukken en hoe we daar tegenaan kijken. Cultuuronderwijs biedt bij uitstek instrumenten om verschillende perspectieven te leren begrijpen, je te verplaatsen in ‘de ander’, je blik te verruimen en je belevingswereld te vergroten. Denk aan toneelspelen met rollenspellen, het kijken naar een voorstelling, het luisteren naar muziek en het (samen) muziek of kunst maken, lezen of schrijven.

Kunst kan je naar de wereld laten kijken alsof ze ook anders zou kunnen zijn.

M. Greene, 2000.

Thematisch cultuuraanbod kan ook worden ingezet om structureel met burgerschapsonderwerpen aan de slag te gaan; kunst kan immers moeilijke onderwerpen bespreekbaar maken. Dit zijn thema’s zoals rechtvaardigheid, kinderrechten, diversiteit, discriminatie, democratie etc. Culturele activiteiten zijn elk op hun eigen manier gericht op de ontwikkeling van de sociaal-emotionele vaardigheden die je hiervoor nodig hebt, daarover lees je hier meer.

Cultuuraanbod rondom burgerschap

Aan welke aspecten van burgerschap wil jouw school extra aandacht besteden? Dat hangt af van jullie visie op burgerschapseducatie. Wil je burgerschapsvraagstukken inhoudelijk belichten? Of wil je leerlingen de sturing geven om hun sociaal-emotionele vaardigheden te ontwikkelen, waarbij zij zich bijvoorbeeld verplaatsen in ‘de ander’? In ons aanbod op de website hebben we handige filters gebouwd, die je helpen om culturele activiteiten te vinden die passen bij jouw wensen. Wil je als PO-school een aandacht besteden aan een burgerschapsvraagstuk, bijvoorbeeld om ruimte te maken voor debat?

Filter voor PO het cultuuraanbod dan op ‘Thema’, bijvoorbeeld Diversiteit/Inclusiviteit, Duurzaamheid/Klimaat, Landen/Culturen, Natuur/Milieu, Politiek/Maatschappij of gewoon op Burgerschap.

Filter voor VO het cultuuraanbod op thema’s als: Diversiteit/Inclusiviteit, Duurzaamheid/Klimaat, Landen/Culturen, Natuur/Milieu, Politiek/Maatschappij en Burgerschap.

Cultuur & School Utrecht bemiddelt culturele partners die zich specifiek richten op burgerschapsvraagstukken:

• DOX biedt dans- en theatervoorstellingen en workshops met sociaalmaatschappelijke thema’s voor VO-scholen. Ze werken daarvoor samen met makers en performers uit verschillende (sub)culturen.
• BAK, basis voor actuele kunst, brengt kunstenaars, denkers, activisten én leerlingen uit het VO samen om manieren van ‘anders’ samenzijn te verbeelden en in de praktijk te brengen. Kunstenaars betrokken bij BAK ontwikkelen artistieke projecten gericht op maatschappelijke kwesties.
• Het Utrechts Archief neemt zowel PO- als VO- leerlingen mee op ontdekkingstocht naar (gedeelde) identiteit. Zij bieden activiteiten rond burgerschapsonderwerpen zoals vrijheid, tolerantie, de Holocaust en het slavernijverleden. Wat kun je leren van het verleden?
• Museum Catherijneconvent heeft een aantal PO- en VO-activiteiten ontwikkeld rond maatschappelijk burgerschap en omgaan met elkaar. Daarbij wordt de museumcollectie ingezet om te reflecteren op actuele kwesties rondom de thema’s vrijheid, gelijkheid en religie.
• Het Volksbuurtmuseum, Het Utrechts Archief, Kunst in de Klas en Podiumbeesten ontwikkelden samen het PO-lesprogramma WIJ-land, waarbij leerlingen zichzelf beter leren kennen en ontdekken ze hoe zij samen ‘wij’ vormen. Zelfonderzoek, expressie en reflectie staan in het programma centraal.
• Het Filiaal theatermakers heeft de voorstelling ontwikkeld die goed aansluit op burgerschapsonderwijs: POPpulisme. Deze voorstelling is geschikt voor groep 6-8 en gaat over manipulatie, fake news en verborgen agenda’s.

Wil je als PO-school heel gericht werken aan een sociaal-emotionele vaardigheid van je leerlingen? Kies dan voor bijvoorbeeld voor een van de vaardigheden onder het filter 21e Eeuwse vaardigheid: bijvoorbeeld Sociale & culturele vaardigheden, Communiceren, Creatief denken, Kritisch denken, Problemen oplossen, Samenwerken of Zelfregulering. Ook onder het filter ‘Thema’ vind je aansluiting bij diverse sociaal-emotionele vaardigheden zoals bijvoorbeeld Emoties/Gevoel, Fantasie/Verbeelding, Identiteit, Pesten en Vriendschap.

Als VO-school vind je onder het filter ‘21e Eeuwse vaardigheid cultuuraanbod rondom bijvoorbeeld Sociale & culturele vaardigheden, Communiceren, Creatief denken, Kritisch denken, Problemen oplossen, Samenwerken of Zelfregulering. Ook onder het filter ‘Thema’ vind je aansluiting bij diverse sociaal-emotionele vaardigheden zoals bijvoorbeeld Emoties, Fantasie/Verbeelding, Identiteit, Pesten en Vriendschap/Familie.

De kunstenaar is een goed voorbeeld van een onderzoek naar de vraag ‘wie ben ik, als mens zelf?

K. Vuyk, 2002.

Wist je dat?

… de consulenten van Cultuur & School Utrecht je kosteloos kunnen ondersteunen bij of adviseren over het inrichten van cultuuronderwijs rond het thema burgerschap? Neem contact op via consulent@cultuurenschoolutrecht.nl. 

…je ook een subsidieaanvraag vanuit het Rijk kunt doen om de basisvaardigheden op jouw school te versterken? Heb je hulp nodig? Neem dan contact op met onze consulenten via consulent@cultuurenschoolutrecht.nl.

…iedere school op eigen wijze invulling kan geven aan burgerschapseducatie? Hoe jouw school dit doet, hangt af van jullie visie hierop. De interventiekaart basisvaardigheden biedt grip op het scherpstellen van die visie. Zie het kopje Burgerschap voor nuttige artikelen.

…er ook een inspiratie-artikel over digitale geletterdheid en cultuureducatie op ons kennisplatform staat? Daar lees je hoe je met culturele activiteiten kunt werken aan de basisvaardigheden van je leerlingen rond digitale geletterdheid.