De Staat van de Utrechtse jeugd

Hoe gaat het met Utrechtse kinderen en jongeren na twee jaar corona? Welke effecten hebben het afstandsonderwijs en de lockdowns op hen gehad? Met de Staat van de Utrechtse jeugd (gepubliceerd op 26 april, 2022) geeft Gemeente Utrecht een antwoord op deze vragen. De gemeente ging op zoek naar informatie over hun leefwereld: wat deed de jeugd in hun vrije tijd, hoe ging het thuis en met het online onderwijs, hoe vonden ze het op school of op hun werk? Hiervoor is gebruik gemaakt van alle beschikbare relevante data en onderzoeken, zijn jeugdprofessionals geïnterviewd en komen kinderen, jongeren en ouders zelf aan het woord.

Dit interview met Carla van der Rijt (coördinator Brede School Noordwest), Karen Jong (directeur Cultuur & School Utrecht) en Jephta Hermelink (projectleider Creatief Vermogen Utrecht) is één van de artikelen uit dit rapport.

Behoefte aan plezier, verwondering en verbeeldingskracht, november 2021

Als er iets gemeenschappelijks naar voren komt in de gesprekken over de Utrechtse jeugd, is het de roep om aandacht voor sociaal welzijn, samenzijn en reflectie. Cultuureducatie kan daar een belangrijke rol in spelen. Toch bungelt dat thema nu nog vaak onderaan de prioriteitenlijst van scholen. Al voor corona verloren kinderen aan creatief vermogen en dat is er niet beter op geworden. Hoe kan Utrecht beter gebruik maken van de kracht van cultuur?

Kinderen minder creatief
“Bij de instroom in het kleuteronderwijs zien we flinke achterstanden in vaardigheden,” vertelt Carla. “Kinderen kunnen nog niet knippen en plakken, zichzelf aankleden, zijn soms niet zindelijk. Dat komt ook omdat de voorschoolse educatie door de lockdown gesloten was. Het kost veel tijd om die achterstand weg te werken.”

“Al voor corona vertelden leerkrachten dat de creativiteit van kinderen afnam, dat is een landelijke trend,” vult Karen aan. “Dat zal in coronatijd
alleen maar verder zijn afgenomen. Kinderen hebben sinds de start van de pandemie geen of minder toegang gehad tot cultuur en cultuuronderwijs. Deels door de sluitingen van culturele organisaties en scholen, maar ook toen alles weer openging kwam het niet vanzelf op gang”, vertelt Karen verder. “Zeker in het begin was er veel onduidelijkheid over welke maatregelen er precies golden voor het cultuuronderwijs. Wat kan er wel en wat niet? Voor culturele activiteiten die buiten school plaatsvinden zijn scholen bijvoorbeeld afhankelijk van de hulp van ouders en van goed georganiseerd busvervoer. Als je niet weet wat de regels zijn, hoe kun je dat dan veilig door laten gaan?”

De invloed van cultuur; hoe blij kinderen ervan worden, hoe hun ontwikkeling en vaardigheden erdoor worden gestimuleerd, dat is moeilijk te meten

Karen Jong

“De invloed van cultuur; hoe blij kinderen ervan worden, hoe hun ontwikkeling en vaardigheden erdoor worden gestimuleerd, dat is moeilijk te meten. Dat zorgt er ook voor dat het belang van cultuuronderwijs vaak niet gezien wordt,” stelt Karen. “Terwijl kunst en cultuur een aangetoond positief effect hebben op de gezondheid en ontwikkeling van kinderen. En het speelt een belangrijke rol in het voorkomen van psychische en lichamelijke problemen. Problemen die je na 1,5 jaar corona ook ziet bij Utrechtse kinderen en jongeren. Investeren in cultuuronderwijs is dus juist nu van grote waarde.”

Cultuureducatie voor kansengelijkheid
“Cultuur gaat over het creatief vermogen van kinderen,” legt Jephta uit. “Dat je open naar de wereld leert kijken, jezelf kunt uiten, het sociale, dat je geprikkeld wordt, dat je leert samenwerken, je verbeeldingskracht ontwikkelt. Nu ligt de focus op het inhalen van taal en rekenen. Cultuur wordt zo het ondergeschoven kindje.” Karen: “Plezier is ook een belangrijk onderdeel. Je kunt beter presteren als je ook ruimte maakt voor creativiteit, stilstaan en reflectie. Leerlingen zien soms voor het eerst een muziek- of theatervoorstelling. Je ziet dan de verwondering op hun gezichten. Een leerling vertelde dat ze nog nooit eerder iemand in het echt zo mooi had horen zingen. En misschien ben je niet sterk in taal of rekenen, maar heb je wel talent op andere vlakken. Als je dat ontdekt en daar verder mee kan geeft dat ook zelfvertrouwen. We zien wat dat met kinderen doet.”

“Vergeet ook niet de voorbeeldfunctie van een kunstenaar; kinderen zien bijvoorbeeld iemand die op hen lijkt. Dat is van grote waarde. Wanneer je daar geen toegang tot hebt, effen je het pad voor kansenongelijkheid. Corona heeft de al bestaande verschillen tussen sociale groepen zodoende verder vergroot.” Carla: “School is soms de enige gelegenheid om kennis te maken met culturele vakken. Belangrijk is dat kinderen het daarna ook in de wijk kunnen doen. En dat je tijd hebt om de kinderen aan de hand mee te nemen. Als je het hebt over kansengelijkheid; dat gaat niet altijd om geld, maar ook om tijd.”

Goede initiatieven en kansen
Alle drie benadrukken ze dat er natuurlijk ook goede dingen zijn gebeurd in coronatijd. Sommige scholen hebben externen in huis gehaald en daarmee een combinatie gemaakt tussen bijvoorbeeld taal en cultuur, vertelt Carla: “Drama gekoppeld aan woordenschat of wetenschap gekoppeld aan woordenschat, dat soort dingen. Naar die mogelijkheden werd veel gevraagd. Dan haalden ze daarvoor toch een cultuurdocent in huis. Ook zodat leerkrachten in kleine groepjes konden werken en de andere helft van de groep cultuureducatie met een extra doel aangeboden kreeg.” Maar dan moeten die docenten ook te vinden zijn.

“Er is momenteel niet alleen een groot lerarentekort, ook de cultuursector kampt met een tekort aan mensen”, zegt Karen: “Wij zien dat mensen die werkzaam waren in de culturele sector door corona over zijn gestapt naar andere sectoren.” Jephta: “Cultuur moet eigenlijk onderdeel zijn van je leven. Daar moeten we nog harder aan trekken de komende jaren. Cultuur gaat ook over omgaan met elkaar. En dat er een kunstenaar van buitenaf de klas in komt en iets nieuws laat zien. De rijkheid van onze cultuur en maatschappij. Als je dat niet ervaart krijg je nog meer ‘hokjesdenken’.”

De Staat van de Utrechtse jeugd
De resultaten van dit rapport worden gebruikt om te onderzoeken hoe de Nationaal Programma Onderwijs (NPO) middelen ingezet kunnen worden door de gemeente in 2022. Wil je meer weten over hoe je NPO kunt inzetten voor kunst en cultuur? Het LKCA schreef een handreiking om basisscholen en culturele instellingen te ondersteunen bij het inzetten van kunst en cultuur in NPO. Het LKCA schreef ook het artikel ‘De impact van NPO op cultuureducatie‘ met tips voor kansrijke interventies.

Lees het rapport De Staat van de Utrechtse jeugd

Wist je dat?
… je de NPO middelen ook kunt inzetten voor deskundigheidsbevordering van cultuurcoördinatoren en leerkrachten/docenten. Bekijk hier alle activiteiten voor professionals in het PO en professionals in het VO.

Foto: Hoogt on Tour