Terugblik op de Training Prikkelvriendelijke cultuureducatie voor (speciaal) basisonderwijs

Hoe kan je als culturele organisatie je activiteiten (nog) toegankelijker maken voor leerlingen uit speciaal onderwijs? Op 2 november en 11 december 2023 bogen educatiemedewerkers en kunstvakdocenten zich over deze vraag tijdens de training Prikkelvriendelijke cultuureducatie voor (speciaal) basisonderwijs. In dit artikel nemen we je mee in de inhoud van de training en geven we een aantal praktische tips.

Stel, je bent een jaar of acht, en je gaat voor het eerst met je klas naar een museum, wat komt er dan allemaal op je af? Eerst de busrit, een wandeling naar de locatie, een onbekend gebouw, dan de museumwinkel met aantrekkelijke speeltjes, kleurige schermen boven een kassa, een interactief spel in de hal waar je niet aan mag zitten, een vreemd gezicht voor de groep… wat gingen we ook alweer doen?

Je zintuigen maken overuren

Een workshop op school of een bezoek aan een museum, erfgoedlocatie of podium is voor leerlingen vaak een kennismaking met een nieuwe wereld. Je zintuigen maken overuren. Ieder mens heeft een filter om deze prikkels te kunnen verwerken, zoals je kan zien in dit filmpje. Maar wat als je filter scherp staat afgesteld, en je nog sneller overweldigd of afgeleid raakt? Bijvoorbeeld door een verstandelijke uitdaging of gedragsproblematiek? Dat is het geval bij veel leerlingen in het speciaal onderwijs.

Zintuiglijke prikkels verminderen

Hoe kan je hier als culturele organisatie rekening mee houden? Hoe draag je zorg dat er ruimte blijft in hun hoofd en lijf voor leren en onderzoeken? In de training nam trainer Annemiek Lely van Stichting Onbeperkt Genieten de deelnemers mee hoe je een omgeving te creëren die zintuigelijke prikkels vermindert. Je maakt je activiteit bewust rustiger, overzichtelijker en voorspelbaarder. Dit wordt ook wel ‘prikkelvriendelijke cultuureducatie’ genoemd.

Tips uit de training

Hoe maak je een culturele activiteit prikkelvriendelijk? Een aantal tips:

• Communiceer kraakhelder. Vertel in heldere korte zinnen wat leerlingen gaan doen, hoe lang dat duurt, met wie ze dat gaan doen en hoe ze dat moeten doen. Wees terughoudend met metaforen en beeldspraak, niet iedereen begrijpt die.
• Ondersteun je communicatie met pictogrammen. Pictogrammen geven in één beeld weer wat er van de leerlingen wordt verwacht. Dit geeft leerlingen die minder talig zijn snel duidelijkheid en overzicht.

Tijdens de training werden nieuwe pictogrammen ontworpen

• Creëer voorspelbaarheid, bijvoorbeeld met een goede voorbereiding. Dit kan al in de klas. Maak daarbij bijvoorbeeld gebruik van visuele middelen, door foto’s of een filmpje te laten zien van je gebouw, entree of workshopruimte (een mooi voorbeeld is het filmpje dat Theater Kikker maakte voor haar reguliere bezoekers, of het voorbereidingsdocument van Het Rijksmuseum). Loopt er iets anders dan anders, of is er afleiding? Benoem wat er gebeurt.
• Stem de omgeving af op de leerling. Er is vaak veel te zien en te ervaren op een cultuurlocatie. Zijn er mogelijkheden om prikkels die niet relevant zijn weg te halen? Kunnen er schermen uit, of is er een rustigere ruimte om ze te ontvangen? Of zou je zelfs een prikkelarme zone kunnen creëren?
• Neem vooraf contact op met de school, en bespreek welke verwachtingen en voorwaarden er zijn.

Voor wie is dit nu eigenlijk van belang?

In principe hebben álle kinderen uit speciaal onderwijs baat bij een prikkelvriendelijke omgeving. Maar vooral voor leerlingen met een verstandelijke uitdaging of gedragsproblemen (cluster 3 en 4) is prikkelverwerking lastig. Je helpt deze leerlingen dus enorm als je weet hoe je informatie en de omgeving voor hen overzichtelijker maakt.

Door passend onderwijs zijn klassen steeds diverser geworden. Ook veel kinderen uit het reguliere onderwijs hebben daarom baat bij een prikkelvriendelijke omgeving. En dan hebben we het nog niet eens over de reguliere bezoekers: ongeveer 35 procent van de Nederlanders heeft een neurodivers brein. Door goed te kijken naar hoe prikkelvriendelijk je organisatie is, maak je ook voor hen je locatie toegankelijker.

Aan de slag

Tijdens de training was er volop ruimte om met elkaar te brainstormen over het toegankelijker maken cultuuraanbod. Er werden ideeën uitgewisseld, prikkelplattegronden ontwikkeld en pictogrammen ontworpen. De komende tijd gaan de instellingen aan de slag met de tips en praktische handvatten. Via het Kennisplatform houden we je daar van op de hoogte.

Wist je dat?

…we de komende tijd graag samen met onze culturele partners verder willen bouwen aan toegankelijke cultuureducatie? Heb je interesse hierin, heb je ideeën, of wil je met ons meedenken, dan horen we dat heel graag via consulent@cultuurenschoolutrecht.nl Of laat hieronder een reactie achter.

… Cultuur & School Utrecht sinds 2022 is aangesloten bij het Stadsakkoord Toegankelijkheid? Samen met tal van andere organisaties streven we ernaar dat cultuur in Utrecht voor iedereen toegankelijk is. Deze training werd in dit kader aangeboden.

… De Hersenstichting subsidie beschikbaar stelt om aan de slag te gaan met prikkelarm aanbod?