Inspiratiesessie Centraal Museum – een kijkje achter de schermen

De Cultuur & School Utrecht Inspiratiedag vond dit jaar plaats in het mooie Centraal Museum. Tot najaar 2023 wordt het museum grondig verbouwd. In een speciale rondleiding als onderdeel van de inspiratiesessies kregen geïnteresseerden een kijkje achter de schermen van de nieuwe onderwijsprogramma’s. 

In de sfeervolle zalen, met donkerkleurige muren en langs talrijke uitgelichte imposante beelden en schilderijen, neemt de rondleidster de groep mee voor een bliksembezoek aan de expositie De Bentvueghels. Ondertussen vertelt zij over de nieuwe VO-onderwijsprogramma’s voor schooljaar 2023-2024. Zo is er de speciaal voor het vak CKV ontwikkelde museumles Wat zie jij? Wat ziet de ander? en het Kunst Algemeen programma. Hierin onderzoeken de leerlingen door middel van activerende opdrachten hun eigen blik op kunst en oefenen ze met het onder woorden brengen van wat zij zien en ervaren.

Visual thinking strategy
Bij een schilderij van de tot de Bentvueghels behorende schilder Domenicus van Wijnen (1661-1698) gaan we zelf aan de slag met een opdracht die de leerlingen straks tegen kunnen komen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de visual thinking strategy, een beproefde leermethode, waarbij je open en zonder oordeel leert waarnemen, onderzoeken, luisteren naar- en voortbouwen op elkaar door te kijken naar kunstwerken.

“Het kijken maat je bewust van je denken, en van het onderscheid tussen wat je ziet en de betekenis die je het geeft.”

– Josette Jacobs, wetenschapsfilosofe

Beschrijvend verwoorden
We doen een stapje dichterbij en de rondleidster vraagt ons te verwoorden: Wat zie je? “Een feest.” ”Het einde van een feest.” “Een kwijlende aap.” “Een duivel, want hij is rood, heeft een bokkenpoot en een staart.” “Een satyr.” Wat gebeurt er nog meer? “Gokken.” “Er ligt een figuur op apegapen, zijn hoofd naar beneden, naakt, hij heeft een briefje in zijn hand met daarop ‘Bent’ geschreven.”“Een vreemd beest.” We blijven dingen zien en proberen ze feitelijk te verwoorden. Je hebt de neiging al heel snel te interpreteren. Het is een duivel: hij heeft immers een staart en is rood. Door beschrijvend te verwoorden wat je ziet en je mening even uit te stellen, ga je beter kijken, zo ervaren wij. Je wordt je bewuster van je aannames.

Je ziet meer. Je gaat steeds meer zien
Het vertragend kijken gaat echter ook wat schuren, het duurt erg lang naar je gevoel. “Ook dat hoort erbij”, zegt de rondleidster. “De ene leerling zal dat beter kunnen dan de ander. Het is dan ook altijd afstemmen, goed kijken wat bij de groep leerlingen en het moment past. Maar voor CKV-klassen heel leerzaam. Je ziet meer. Je gaat steeds meer zien. Je ziet elkaars observaties en wordt steeds uitgenodigd om te associëren. En het collectief geschiedkundig geheugen te verbinden met het nu.”

Dat komt terug bij de tweede opdracht die we krijgen. De groep wordt in tweeën verdeeld, elk bij een ander schilderij. “Wat denk je over de persoon die je op het schilderij ziet? Wat is zijn achtergrond, zijn gemoedstoestand?” Over het rechter schilderij wordt gezegd: “Hij is in zichzelf gekeerd. Wat introvert. Een dominee?” “Niet materialistisch. Verdrietig. Hij zou een kunstenaar kunnen zijn.” “Hij woont in een stad en heeft een kantoorbaan. Boekhouder wellicht?” ”Het is een dertiger, zeker niet arm. Een econoom? “Hij is teleurgesteld in het leven. Hij komt wat slonzig over…” Ook bij het andere schilderij zijn allerlei overeenkomstige maar ook verschillende associaties. Interessant om van elkaar te horen.

De achtergrond kennen
De rondleidster vertelt dat het twee schilderijen van Pieter van Laer zijn. Het zijn beide zelfportretten! Van Laer was lid van De Bentvueghels, een groep kunstenaars uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden die het zeventiende-eeuwse Rome kwamen ontdekken, besturen, en onveilig kwamen maken. De Bentleden gaven elkaar bijnamen. Pieter was Il Bamboccio wat ‘lappenpop’ of ‘lelijke pop’ betekent. Dit was waarschijnlijk een verwijzing naar zijn vreemde lichaamsbouw: ongewoon lange benen, een korte borst en bijna geen nek. Het is onduidelijk hoe hij aan zijn einde is gekomen. Er is wel geopperd dat hij in Nederland is verdronken in een waterput; in die tijd vaak gebruikt om zelfmoord aan te geven. Na deze uitleg vraagt de rondleidster wat deze achtergrondinformatie met je eerdere associaties doet. Is het een bevestiging van zijn door ons beschreven gemoedstoestand, nu we dit allemaal weten? De groep knikt instemmend. Ook dit is weer een opdracht om je bewust te worden van je aannames. En om goed naar elkaar te luisteren. Wat zie jij? Wat ziet de ander? Vol nieuwe indrukken en bewuster van onze en elkaars interpretaties en manieren van waarneming lopen we terug naar het begin voor het volgende onderdeel: de borrel.

Wist je dat?
… deze inspiratiesessie onderdeel is van de Cultuur & School Utrecht Inspiratiedag 2023? Bekijk ook de inspiratiesessies van Wolf Brinkman, Linda van Denderen en over werkdrukverlagend cultuuronderwijs.